* Chuyển hướng từ dự báo thiên tai sang dự báo tác động của thiên tai

Thời điểm cuối tháng 3 sang đầu tháng 4 hiện nay, Bắc Bộ và Trung Bộ bước vào đợt cao điểm nắng nóng diện rộng đầu tiên của năm 2024. Cùng với hạn hán kéo dài tại Nam Bộ, nhiệt độ ở hầu khắp cả nước trong khoảng từ 35 – 38 độ, có nơi nắng nóng đặc biệt gay gắt lên mức trên 40 độ C.

Đều đặn mỗi ngày, Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Quốc gia đều thông tin cụ thể về hiện trạng nắng nóng trong 24 giờ qua trên cả nước, dự báo diễn biến nắng nóng trong 24 giờ đến 48 giờ tới. Cùng với cảnh báo cấp độ rủi ro do nắng nóng là các thông tin về dự báo tác động của nắng nóng, như nguy cơ nguy cơ xảy ra cháy nổ và hỏa hoạn ở khu vực dân cư do nhu cầu sử dụng điện tăng cao, nguy cơ xảy ra cháy rừng, nguy cơ ảnh hưởng tới sức khỏe khi cơ thể người khi tiếp xúc lâu với nền nhiệt độ cao. Dù không quá cụ thể nhưng những cảnh báo này giúp cơ quan chức năng liên quan hay thậm chí là mỗi người dân hình thành ý thức cần phải làm gì để phòng chống những nguy cơ đó.

Tương tự, bản tin cảnh báo các loại hình thiên tai khác như lũ quét, sạt lở đất, sụt lún, xâm nhập mặn... được cơ quan dự báo phát đi liên tục mỗi khi thông tin quan trắc thể hiện những dấu hiệu nguy hiểm. Và đi kèm luôn có một vài dòng dự báo tác động có thể xảy ra.

 Thông tin cảnh tác động từ nắng nóng trong bản tin dự báo ngày 2/4

Theo ông Vũ Anh Tuấn, Phó trưởng phòng Dự báo thời tiết, Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia, từ đầu năm 2020, Tổng cục KTTV đã bước đầu thêm các thông tin cảnh báo tác động vào trong bản tin bão, áp thấp nhiệt đới. Đến thời điểm hiện tại, tất cả các bản tin dự báo, cảnh báo của Tổng cục khí tượng thủy văn đều phải kèm theo thông tin về khả năng tác động đến môi trường và điều kiện sống.

Lấy người dân và các hoạt động sản xuất kinh tế, xã hội làm trọng tâm, công tác dự báo dựa trên tác động là việc chuyển đổi từ việc trả lời câu hỏi “thời tiết sẽ như thế nào?” (ví dụ như: mưa 50mm/24 giờ, gió cấp 6-cấp 7…) thành “thời tiết sẽ gây ra tác động gì?” tới các đối tượng chịu rủi ro như nông nghiệp, giao thông, du lịch, nuôi trồng thủy sản...

Đầu tiên là thông tin về loại hình thiên tai và khả năng ảnh hưởng đến các khu vực, từ đó đưa ra dự báo, cảnh báo một cách cụ thể và chi tiết nhất. Thứ hai là các hoạt động kinh tế-xã hội đang diễn ra trong khu vực có khả năng chịu ảnh hưởng của thiên tai. Thứ ba là khả năng chống chịu của từng khu vực bị ảnh hưởng của loại hình thiên tai đó

Những năm trở lại đây, cảnh báo sớm được xem yếu tố quyết định đến hiệu quả giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra. Cùng với việc xác định cấp độ rủi ro thiên tai, công tác dự báo tác động và cảnh báo rủi ro liên quan là một công cụ quan trọng, giúp các nhà quản lý tình trạng khẩn cấp, các nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan khác tham gia vào việc chuẩn bị, lên kế hoạch, quản lý rủi ro thiên tai và hành động ứng phó khi tình huống thiên tai xảy ra. Qua đó, các cấp lãnh đạo, những người ra quyết định bảo vệ công cộng tốt hơn, như: có thể đưa ra các khuyến nghị về sơ tán, đóng cửa trường học và các biện pháp bảo vệ khác để giảm thiệt hại về người, về cơ sở hạ tầng và giảm nhẹ thiệt hại kinh tế.

 Nhiều địa phương Đồng bằng sông Cửu Long đã có phương án đưa nước ngọt đến cho người dân  chịu ảnh hưởng từ hạn, mặn

* Cần hoàn thiện phương thức chia sẻ thông tin

Theo ông Vũ Anh Tuấn, kinh nghiệm cho thấy, dự báo tác động, cảnh báo rủi ro thiên tai rất hiệu quả đối với các loại thiên tai lớn (báo, lũ, nắng nóng diện rộng); các loại thiên tai diễn ra từ từ (hạn hán, xâm nhập mặn...). Cụ thể trong trường hợp đợt hạn mặn năm 2023-2024 hiện nay, Tổng cục Khí tượng thủy văn đã theo dõi và cảnh báo từ sớm khả năng và mức độ thiếu nước trên khu vực các tỉnh phía Nam, ở đây là khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ trong mùa khô 2023-2024. Từ đó đánh giá được khả năng cao sẽ xảy ra xâm nhập mặn sẽ xâm nhập sâu vào trong đất liền.

Các thông tin dự báo tác động của hạn hán, xâm nhập mặn đã được chuyển sớm đến Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai, Ban chỉ huy PCTT các tỉnh thành để xây dựng biện pháp ứng phó ngay từ sớm. Thông tin dự báo tác động của hạn hán, xâm nhập mặn cũng được chuyển đến các cơ quan truyền thông, thông tấn, báo chí, nội dung được cập nhật liên tục trên trang Web của Tổng cục KTTV, Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia … để người dân vùng ảnh hưởng biết được và có biện pháp phòng tránh cho chính mình. Tính đến thời điểm này, các thông tin dự báo tác động cho đợt hạn mặn 2023-2024 đã có hiệu quả cao trong phòng tránh và giảm nhẹ thiệt hại.

Một số loại thiên tai quy mô nhỏ, xảy ra nhanh cần thông tin chia sẻ về đối tượng bị tác động ở các khu vực, cần hoàn thiện thêm về cơ chế, phương thức chia sẻ thông tin từ các Bộ, ngành, địa phương.

Người dân trữ nước ngọt để tưới cho vườn cây khi mặn lên cao

“Việc chuyển đổi các thông tin về dự báo cường độ gió, cường độ mưa, nhiệt độ… sang các thông tin tác động trực tiếp đến con người, đến sản xuất kinh tế - xã hội sẽ hữu ích hơn cho người nhận thông tin, giúp họ biết được thời tiết thiên tai sẽ xảy ra và sẽ gây ra những tác động gì. Người dân có thể đón nhận những thông tin này dễ dàng hơn, hình dung được sẽ có thể gây ra những tác động gì và từ đó có biện pháp, phương án phòng chống tốt hơn” – ông Tuấn cho biết.

Theo ông Tuấn, công tác phòng, tránh thiên tai hiện nay cần có sự vào cuộc của cả một hệ thồng chính trị. Ví dụ trong dự báo và cảnh báo bão, áp thấp nhiệt đới, Tổng cục khí tượng thủy văn đưa ra thông tin dự báo tác động, nhưng cơ quan hay những người có trách nhiệm cần sử dụng bản tin lại không nhận được kịp thời thông qua các phương thức truyền tin (Website, các phương tiện thông tin đại chúng…), hiệu quả trong phòng tránh và giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai gây ra sẽ bị giảm đi. Chính vì vậy, cơ chế phối hợp giữa các Bộ, ngành ở Trung ương và địa phương đóng vai trò rất quan trọng để hoàn thiện tốt nhất các khâu trong dự báo tác động.

Ngoài ra, nâng cao nhận thức của người sử dụng bản tin trong hiểu biết về thiên tai, tác động của thiên tai, cũng như cách sử dụng các bản tin dự báo cảnh báo thiên tai sao cho đúng bản chất và có hiệu quả cũng rất quan trọng. Vì vậy, việc tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng sẽ góp phần nâng cao năng lực cho ngành khí tượng thủy văn, đáp ứng tốt hơn yêu cầu phòng chống thiên tai.